Overdenkingen bij ons bezoek aan l’Ile Saint Pierre (Lac de Bienne)
Reizen doen we uit nieuwsgierigheid naar wat er buiten onze eigen wereld gebeurt. In de tijd van La Condamine (rond 1730) was de dorst naar informatie over verre landen héél groot omdat het zo moeilijk was er te komen. Nu kunnen we het meeste wel vinden met behulp van Internet en Google Earth.
De reizigers die toen terugkwamen namen van alles mee, tot “wilde mensen” aan toe. Al die nieuwe dingen prikkelden de fantasie en de reisverhalen werden gretig gelezen.
Het verslag van La Condamine (gepubliceerd in 1749) werd bekritiseerd, maar ook van grote waarde geacht door o.a. Jean-Jaques Rousseau én door een zekere Isaac de Pinto te Amsterdam, waarover later misschien meer.
In een werry op de Bielersee, met op de achtergrond de Jura.
Rousseau leefde van 1712 (geboren te Genève) tot 1778, de tijd van de Verlichting”, waarin men “de mens” ging beschouwen als van nature goed te zijn. In 1755 schrijft hij een betoog over de opvoeding van mensen, waarbij hij ook uitgaat van de nobele wilde (“le bon sauvage”). Zijn boek wordt in Frankrijk en Genève meteen verboden om godsdienstige redenen. De op te voeden hoofdpersoon in het boek, Emile, mag als enige boek “Robinson Crusoe” van Daniel Defoe (1719) lezen! Niet wat we van een “verlichte denker” zouden verwachten.
Rousseau wordt verjaagd uit Parijs en later ook uit Genève en beleeft twee gelukkige maanden op Ile Saint Pierre in de Bielersee. Daar heeft hij genoten van de eenzaamheid en de natuur en schreef hij o.a. “Mijmeringen van een eenzame wandelaar – no.5”:
« Quand le soir approchait , je descendais des cimes de l'île et j'allais volontiers m'asseoir au bord du lac sur la grève dans quelque asile caché ; là le bruit des vagues et l'agitation de l'eau fixant mes sens et chassant de mon âme toute autre agitation la plongeaient dans une rêverie délicieuse où la nuit me surprenait souvent sans que je m'en fusse aperçu. Le flux et le reflux de cette eau, son bruit continu mais renflé par intervalles frappant sans relâche mon oreille et mes yeux suppléaient aux mouvements internes que la rêverie éteignait en moi et suffisaient pour me faire sentir avec plaisir mon existence, sans prendre la peine de penser. De temps à autre naissait quelque faible et courte réflexion sur l'instabilité des choses de ce monde dont la surface des eaux m'offrait l'image : mais bientôt ces impressions légères s'effaçaient dans l'uniformité du mouvement continu qui me berçait, et qui sans aucun concours actif de mon âme ne laissait pas de m'attacher au point qu'appelé par l'heure et par le signal convenu je ne pouvais m'arracher de là sans effort. » Rousseau, Rêveries du promeneur solitaire, Cinquième Promenade.
We zijn deze romantische plaats van zijn vrijwillige verbanning gaan bezoeken op 8 september 2009 per roeiboot vanaf Sutz.
Chris en Hilbert lopen vanaf de klooster-boerderij terug naar de roeiboten.
Maar wat deden Rousseau en anderen (Spinoza, Locke, Voltaire, Leibnitz) in die tijd met de reisverhalen van o.a. La Condamine ?
Volgens Neil Safier (in zijn boek Measuring the New World) werd de overdaad aan nieuwe feiten met moeite verwerkt en ervaren als een “onontwarbaar labyrinth”. Dat kwam ook omdat de gegevens vaak uit hun verband werden gehaald en op een poetische en dus weinig wetenschappelijke manier werden samengevat.
Alexander von Humboldt reisde ruim 50 jaar later door Zuid Amerika en kon een meer samenhangende beschrijving van zijn waarnemingen geven. Opmerkelijk is echter dat hij in zijn in het frans geschreven “Kosmos” (1845) slechts melding maakte van de mogelijkheid van een gemeenschappelijke afstamming van mens en dier. Hij stierf in het jaar dat Darwin met zijn “The origin of species” (1859) enige orde durfde te scheppen. Het is duidelijk dat La Condamine in 1750 niet anders kón denken dan dat de vlinder was geschapen door een almachtige “designer” louter voor menselijke vreugde....
De verblijfplaats van Rousseau met op de achtergrond de Jura.